Vanitas stillleben

Jurriaen van Streek, Stilleben mit Helm und Totenkopf (Vanitas),
1647–1687 (aktiv), Öl auf Leinwand, 142 x 119 cm
Sammlung Rijksmuseum Muiderslot, Muiden, M1959-009.

Alles ist Eitelkeit

Der Amsterdamer Maler Jurriaen van Streek (1632–1687) war ein Experte für Stillleben. Dieses riesige Gemälde – es ist anderthalb Meter hoch – handelt von der Vergänglichkeit.

Diese Art der Gemälde werden auch Vanitas-Stillleben genannt. Vanitas-Gemälde erkennt man schnell an bestimmten Elementen, wie einem Totenkopf, Getreideähren, Sanduhren. Alles Symbole für den Lauf der Zeit, für die Vergänglichkeit. Und gibt es etwas Vergänglicheres als Ruhm? Das ist die Frage, die Van Streek uns hier stellt.

Er tut dies anhand des berühmtesten Schriftstellers des 17. Jahrhunderts: P.C. Hooft. In der Mitte liegt das Titelblatt einer Tragödie von Hooft, Geeraerdt van Velsen. Ein absoluter Kassenschlager in den Theatern von Amsterdam. Direkt davor liegt die Kreidezeichnung eines Schauspielers in einem orientalischen Kostüm. Zweifellos eine Figur aus der ersten niederländischen Oper, Hoofts Singspiel Granida. Im Hintergrund eine Marmorbüste mit Lorbeerkranz. Symbol für den gefeierten Dichter. Und die glänzende Trompete im Vordergrund, wird damit das Loblied angestimmt?

Das waren dann aber auch die an Hooft adressierten Komplimente. Denn Ruhm rinnt einem, genau wie die Zeit, wie Sand durch die Finger. Am Ende ist die Geige verstimmt, man verliert die Kunst und der Tod holt einen ein. Es verdeutlicht dem Betrachter die Endlichkeit des Ruhms und warnt vor Eitelkeit. Trotzdem ist der Maler eitel genug, sich selbst im Bild festzuhalten. Können Sie ihn hinter seiner Staffelei sehen?

De Amsterdamse schilder Jurriaen van Streek (1632-1687) is een expert in stillevens. Dit enorme schilderij, het is anderhalve meter hoog, gaat over vergankelijkheid. Dat wordt ook wel vanitas genoemd. Je kunt Vanitasschilderijen herkennen aan de hand van vaste elementen, zoals een schedel, korenaren, zandlopers. Allemaal symbolen voor het verglijden van de tijd, de vergankelijkheid. En wat is er vergankelijker dan roem? Dat is de vraag die Van Streek ons hier stelt. Hij doet dat aan de hand van de beroemdste schrijver uit de 17e-eeuw: P.C. Hooft. Centraal ligt het titelblad van een tragedie die Hooft schreef, Geeraerdt van Velsen. Een groot succes in de Amsterdamse theaters. Vlak daarvoor ligt een krijttekening van een acteur in Oosters kostuum, ongetwijfeld een personage uit de eerste Nederlandse opera, Hoofts zangspel Granida. Op de achtergrond een marmeren buste met een lauwerkrans. Het staat symbool voor de gelauwerde dichter. En de glimmende trompet op de voorgrond, zou dat de loftrompet kunnen zijn? Daar houden de complimenten aan het adres van Hooft op. Want roem glijdt net als de tijd, als zand door je vingers. Uiteindelijke ontstemmen de snaren van je viool, verlies je de kunst en komt de dood je halen. Het prent je de tijdelijkheid van roem in en waarschuwt tegen ijdelheid. Niettemin is de schilder ijdel genoeg om zichzelf af te beelden op het schilderij. Zie je hem zitten achter zijn schilderezel?

Betrachte mehr Topstücke

Vanitas stillleben