NL
EN
DE
Hoeveel sterrenbeelden zie je terug op onze 18e eeuwse globe, die je kunt zien in de P.C. Hooftkamer van het Muiderslot? De Stier, Kreeft, Leeuw en Tweelingen, ze zijn allemaal afgebeeld. Deze hemelglobe uit 1711 toont een gedetailleerde plattegrond van onze sterrenhemel. Maar of dit echt hielp bij reizen over de wereld, is nog maar de vraag…
Eeuwenoude kennis in een nieuw jasje
Al lang voor de 17de eeuw maakten scheepskapiteins gebruik van de sterren om te navigeren op zee. Toen de cartografie in Nederland opbloeide, werden ze gevraagd om tijdens hun reizen de hemellichamen vast te leggen. Zo konden cartografen gedetailleerde hemelglobes maken. Door de uitvinding van de telescoop in de 17de eeuw konden nog meer sterren worden waargenomen en hun posities nauwkeuriger worden vastgelegd. De Nederlandse cartograaf Gerard Valck profiteerde van deze kennis en bracht begin 1700 verschillende hemelglobes uit, gebaseerd op de nieuwste inzichten. Deze hemelglobe uit 1711 is er daar een van. Waarschijnlijk hoorde hier nog een aardeglobe bij, want globes kocht je in paren.
Globe uit de collectie van Rijksmuseum Muiderslot
Voer voor kakkerlakken
Stuurlieden droegen veel bij aan de ontwikkeling van globes, maar zelf gebruikten zij de globe nauwelijks als navigatiehulpmiddel. Het had een onhandig formaat, ging snel kapot en het kaartbeeld was eigenlijk niet gedetailleerd genoeg. In een document uit 1667 schrijft een kaartenmaker van de VOC dat de globes stonden te verstoffen in het magazijn: er waren ’16 gloobessen, de meeste vergaen ende van kackerlack opgegeten’. Wel kregen aankomend zeemannen onderwijs aan de hand van aard- en hemelglobes. Zo konden zij vertrouwd raken met de geografie en de bewegingen van de zon en sterren. Een globe gebruiken was overigens niet eenvoudig: bij aankoop ontving je een uitgebreid handboek.
P.C. Hooft portret met globe als statussymbool
Globe om mee te pronken
Onder stuurlui was de globe dus nooit echt populair. Maar onder de rijke bevolking wel. De aard- en hemelglobe waren items waarmee je kon pronken. Dit zorgde ervoor dat er gedurende de 17e en 18e eeuw veel globes gekocht werden, ondanks de matige populariteit in de scheepvaart.
Koningen, admiraals en welgestelde burgers lieten zich graag afbeelden met een globe. Zo ook P.C. Hooft, schrijver, historicus en bewoner van het Muiderslot. Hij liet een portretschilderij maken, waarop hij poseert met een hemelglobe. Zo’n globe stond symbool voor de wijsheid en kennis van de geportretteerde persoon. De keus voor een hemelglobe in plaats van een aardglobe zou een verwijzing naar God kunnen zijn. In ieder geval verwijst de globe ook hier naar de wetenschap en kunsten waarmee Hooft zich bezighoudt. Een globe gebruikte men in de 17e en 18e eeuw dus vaker als statussymbool dan als navigatiesysteem.
